Ο Άνθρωπος και η Ευθύνη
ευθύνη είναι ένα χαρακτηριστικό στοιχείο του ανθρώπου. Το χαρακτηριστικό αυτό στοιχείο κατανοείται πρώτα από την ευθύνη που έχει για τον εαυτό του και ύστειρα για τον εξωτερικό κόσμο. Κάθε άνθρωπος με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο έχει την αίσθηση της ευθύνης και όσο το έμφυτο στοιχείο μέσα του είναι φυσικό, τόσο αυξάνεται η αίσθηση της ευθύνης για τον άνθρωπο.
Η υπόθεση της αίσθησης της ευθύνης είναι υπαρκτή για κάθε άνθρωπο, διότι εμείς ως άνθρωποι δεν μπορούμε να παραιτηθούμε απολυτά από αυτήν, αλλά αυτό δεν αποτρέπει το γεγονός να είναι διαφορετική η ζωτικότητα αυτού του συναισθήματος από το ένα άτομο στο άλλο. Υπάρχει πλήρης σύνδεση μεταξύ της αίσθησης της ευθύνης και της συνείδησης. Όταν ασχολούμαστε με την συνείδηση, εννοούμε εκείνο το εγγενές αίσθημα στις καρδίες μας, το οποίο έχει μεγάλη επίδραση στο να κατευθύνει τη συμπεριφορά μας προς το σωστό προορισμό. Για τον λόγο αυτό, η προφητική καθοδήγηση λέει: «Ρώτα και την καρδιά σου».
Η ευθύνη βασίζεται στην συνειδητή ελευθερία, δηλαδή κάθε πράξη, την πράττει ο άνθρωπος: χωρίς συνειδητή ελευθερία δεν έχει καμία ηθική ή θρησκευτική ευθύνη. Η ευθύνη συνοδεύει τον κάτοχό της πριν να κάνει την πράξη, ενώ τον συνοδεύει και αφότοου την ολοκληρώσει. Επίσης ο άνθρωπος που έχει την ευθύνη, έχει και ανεξάρτητη προσωπικότητα όταν κάνει μια πράξη, έχει δηλαδή τη δυνατότητα να την αφήνει, να την δέχεται και την απορρίπτει. Αυτός έχει και την ικανότητα να πραγματοποιήσει ό, τι επιθυμεί, γι’ αυτό η ευθύνη θεωρείται ένα χαρακτηριστικό για να τιμηθεί ο άνθρωπος, διότι είναι συνώνυμη με τα νοήματα της ελευθερίας, της ανεξαρτησίας, της αξιοπρέπειας και της δύναμης.
Στην ισλαμική προοπτική, η ευθύνη είναι προσωπική, δηλαδή κανένας δεν μπορεί να φορτωθεί το φορτίο ενός άλλου, να έχει δηλαδή την ευθύνη για τις πράξεις και τις επιλογές του:
«Κάθε ψυχή θα είναι υποθηκευμένη (θα κρατηθεί σε ομηρεία) για ό,τι κέρδισε' (από τα έργα της)» (Αυτός που βαριά σκεπάζεται 38).
Υπάρχουν διάφοροι κύκλοι της ευθύνης που αναφέρθηκαν στο ιερό Χαντίθ: «Όλοι σας είστε υπεύθυνοι γι’ όλα όσα βρίσκονται κάτω από τη φροντίδα σας. Ο κυβερνών είναι υπεύθυνος για αυτούς που βρίσκονται υπό υην φροντίδα του, και ο άνδρας είναι ο υπεύθυνος για την οικογένειά του και θα κριθεί για την ευθύνη αυτή. Η γυναίκα είναι υπεύθυνη για το σπίτι του συζύγου της και θα κριθεί για την ευθύνη αυτή .Ο υπηρέτης είναι υπεύθυνος για την περιουσία του κυρίου του και θα κριθεί για την ευθύνη αυτή[1]».
Εκτός από αυτές τις εξωτερικές ευθύνες που προσδιορίστηκαν από τις συνθήκες διαβίωσης του καθενός και τη θέση του στην κοινότητα, υπάρχει επίσης και μια προσωπική και γενική ευθύνη. Μπορούμε να πούμε ότι η ευθύνη έχει δυο νοήματα: Το πρώτο, είναι η ευθύνη του ανθρώπου για τον εαυτό του, διότι αυτός είναι υπεύθυνος για το μυαλό του, την επιστήμη και την γνώση του, το σώμα του, την περιουσία του, τον χρόνο του και γενικά για την ζωή του. Περί του συγκεκριμένου αυτού νοήματος λέει ο προφήτης, την ειρήνη και την ευλογία του Αλλάχ να έχει, «την μέρα της κρίσεως, τα πόδια του ανθρώπου δεν θα κινηθούν πριν να ρωτηθεί για την ζωή του πως την πέρασε; Τις γνώσεις του, τι έκανε με αυτές; Τα χρήματα του, από πού τα κέρδισε; Και πού τα ξόδεψε; Το σώμα του, πώς το έφθειρε».[2]
Το άλλο νόημα είναι η ευθύνη του ανθρώπου για τους άλλους και για τον κόσμο μέσα στον οποίο ζει. Είναι γνωστό ότι ο άνθρωπος σύμφωνα με την φύση του είναι κοινωνικό ον και χρειάζεται την ανθρώπινη κοινωνία για να αναπτύξει τον χαρακτήρα του. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να εκπληρώσει τις ηθικές του υποχρεώσεις για αυτήν την ανθρώπινη κοινωνία, οι υποχρεώσεις αυτές συνδέουν απόλυτα με την ανθρώπινη του ύπαρξη.
Κάθε άνθρωπος έχει σώας τας φρένας, την λογική, αισθάνεται δηλαδή ότι αν δεν αναλάβει την ευθύνη του για τους άλλους, δεν επιτρέπεται να περιμένει να λάβουν οι άλλοι την ευθύνη γι’ αυτόν. Αν δεν κυβερνώ δίκαια, δεν επιτρέπεται να περιμένω να με κυβερνήσουν οι άλλοι δίκαια. Υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που προσπαθούν να δικαιολογήσουν τις λανθασμένες πράξεις τους ισχυριζόμενοι ότι έχουν καθοριστεί από πριν. Γι’ αυτό δεν μπορούσαν να τις αποφύγουν, διότι ο Αλλάχ τις προσδιόρισε. Ακολουθεί ένα παράδειγμα: Διηγόταν ότι κάποιοι έχουν φέρει έναν κλεφτή για τον Όμαρ ιμπν ΑλΧαττάμπ, την ευλογία του Αλλάχ να έχει, και ο Όμαρ τον ρώτησε: Γιατί έκλεψες; Ο κλεφτής του απάντησε λέγοντας: Αυτό είναι το διάταγμα του Αλλάχ και δεν μπορούσα να το αποφύγω. Ο Όμαρ διέταξε να κοπεί το χέρι του και να μαστιγωθεί τριάντα φορές. Οι σύντροφοι ρώτησαν τον Όμαρ λέγοντας: Γιατί αύξησες την τιμωρία; Δεν σου επιτρεπόταν να διατάξεις να μαστιγωθεί, καθότι η τιμωρία εφαρμόστηκε απάνω του, όταν του έκοψαν το χέρι. Ο Όμαρ τους απάντησε λέγοντας: Εγώ έχω διατάξει να μαστιγωθεί, επειδή είπε ψέματα, δηλαδή ισχυρίστηκε ότι ο Αλλάχ προσδιόρισε γι’ αυτόν να κλέψει.
Ως εκ τούτου, δεν επιτρέπεται για κανένα να επικαλείται την μοίρα για να προσπαθεί να δικαιολογήσει τις αμαρτίες του. Ο άνθρωπος δεν απαλλάσσεται καθόλου από την ευθύνη και τις πράξεις που προσδιορίστηκαν αιωνίως από τον Αλλάχ για να τις κάνει ο άνθρωπος είναι μόνο μια καταγραφή για ό, τι θα πράττει καθένας με την ελεύθερη του βούληση και την επιλογή του. Γι’ αυτό ο άνθρωπος αναλαμβάνει την πλήρη ευθύνη για όλες τις πράξεις του, είτε μικρή είτε μεγάλη:
«και πότε όποιος έχει κάνει το μικρότερο καλό, θα βρει την ανταμοιβή του. Κι όποιος έχει κάνει έστω σαν το βάρος ενός μορίου θα το βρει την ανταμοιβή του.» (Ο Σεισμός, 80).
[1]Βλ. Sahih al-Bukhari, (Kitāb al-Jumca, Bāb al-Jumca fī al-Qura wa al-Mudun).
[2]Βλ. Al-Termizi, Sefat al-Qyamah.